U okviru rubrike „Lični stav“ pročitajte tekst g-dina Miloša Stojkovića, člana Izvršnog odbora Udruženja Kraljevina Srbija – „Monarhija – kontinuitet državnosti srpske i odrednica našeg identiteta u vremenu prošlom i sadašnjem“.
Šta je u stvari monarhija i koja je to dublja poruka koju ona, kao vid i oblik državnog uređenja označava? Kakvu poruku „upućuje“ laicima i neznancima po pitanju istorije državnosti ili pravnih primesa državnog prava, a kakvu simboliku ona pobuđuje kod onih koji u monarhiji vide dublje i smislenije značenje od samog prefiksa isped imena zemlje u kojoj žive ili u kojoj su rođeni?
Možda bi bilo najbolje da pre autorovog teksta koji sledi, svako ko ga bude podrobnije čitao i tumačio, najpre taj odgovor potraži u sebi samom, da zatvorenih očiju oslušne unutrašnji „glas“ u sebi, pa šta bude prvo čuo, verovatno će biti najbliže istini. Nije to reč o mistici, već kao kada pred oltarom u crkvi (odnosi se i na druge vere sa „knjigom“) pogledamo sve te ikone i svece, za nekoga to budu „samo“ izvanredne slike i umetničke predstave kojima jedna religija želi da se predstavi vernicima, dok je za druge to profani prikaz dubokog značenja vere (opšti – identitetski i lični – duhovna hrana i put spasenja svoga) i ličnog uverenja i stanovišta iz kojih proističe i iz kojih se svakoga dana napaja.
Tako je i za pitanje monarhije, za nekoga to samo drugačiji naziv u ličnim dokumentima, a za druge mnogo više, ono što se telesnim očima često i ne vidi, ako se ne razume… Jer osnova legitimiteta monarhije jeste u tome da je carska/kraljevska vlast data od Boga, da je vladalac/monarh Božiji zastupnik na Zemlji. Hristove reči „Dajte caru carevo, a Bogu Božije“ (grč. Ἀπόδοτε οὖν τὰ Καίσαρος Καίσαρι καὶ τὰ τοῦ Θεοῦ τῷ Θεῷ) očiti su simbolični prikaz ove teze osimfonijskom učenju, o saradnji Crkve i države, kao dve glave jednog tela (simbolika dvoglavog orla), pri čemu je Crkva ta koja daje legitimitet i legalitet, duhovnu i moralnu potporu vladaru, državi i narodu, dok su narod, država i vladar ti koji pružaju materijalnu potporu Crkvi da vrši svoju misiju i širi Božiju istinu. Svetovna i duhovna vlast, bliske, ali nikada istovetne.
Tako beše u Srednjem veku, danas je to pre svega zasnovano na modernoj Ustavnosti iz koje taj legitimitet proističe, ali nijedna monarhija u današnjem svetu se nije odrekla i verske komponente, najočitiji prikaz toga jeste krunisanje (i miropomazanje kod pravoslavnih) u najvećoj ili crkvi u kojoj se vladari jedne monarhije tradicionalno krunišu (Vestminsterska opatija u Londonu, , Nideros katedrala u Oslu, Hram Hrista Spasitelja u Moskvi itd.). Pa tako ni srpski vladari, od prvih poznatih Vlastimirovića u VII veku, pa do novovekovnih Obrenovića, Petrović-Njegoša i Karađorđevića (Žiča, Pećka patrijaršija, Saborna crkva u Beogradu, Cetinjski manastir kod nas Srba)
Naša istorijaka svest, pre svega pod uticajem Crkve, ima uvreženo i mahom pogrešno shvatanje, da su najstariji srpski srednjevekovni vladari bili Nemanjići (najznačajniji svakako – prim.aut.), da je prvi srpski kralj bio Stefan Nemanjić „Prvovenčani“ (otuda i njegov dodatak imenu, bio je prvi kralj koji je titularno pretendovao na sve srpske zemlje/ Srbe, ali ne i prvi, najstariji poznati srpski kralj, tj. Srbin sa kraljevskom titulom – prim.aut) ili da nije bilo svetitelja među srpskim vladarima pre Nemanjića. Koreni srpskih kraljeva i srpskih kruna su ipak malo stariji, a Nemanjićka epoha jeste „kruna“ srpske srednjevekovne državnosti, snage i poleta.
Tako još 926. godine zabeležen je prvi pomen kralja (rex) Mihaila Viševića Zahumskog. Sama titula bila je nezvanična i odnosila se na njegov status moćnog i samostalnog vladara u Zahumlju, delu srpskog primorja, u odnosu na rimskog papu i susede, Hrvate, Mlečane i Romeje/Vizantince.
Još jedan važan momenat jeste i kanonizacija kneza Jovana Vladimira, nakon njegove smrti 1016. godine (vladar srpske zemlje Duklje/Dioklitije) – time je on postao prvi srpski vladar svetitelj (zadužbina crkva Sv. Marije Krajinske). Tradiciju kanonizacije vladara nastaviće kasnije u nezavisnoj srpskoj državi, a pod okriljem autokefalne (nezavisne) srpske Crkve, vladari iz dinastije Nemanjića, zbog čega će i dobiti naziv „svetorodna dinastija“. A savremena dinastija Karađorđević je preko kraljice Marije (preko ženske linije) u krvnom srodstvu sa dinastijom Nemanjića. Toliko o osporavanom legitimitetu srbijanske i mlađe srpske dinastije.
Nije utvrđena tačna, ali se smatra da je između 1072. i 1077. godine knez Mihailo Vojisavljević dobio titulu (i insignije) “kralja Slovena(Duklje)” od pape Grgura VII – tačnije titulu “Kralja Duklje i Dalmacija”, postavši time prvi srpski vladar koji je dobio kraljevsku titulu! Dakle skoro vek i po pre Stefana Nemanjića, koji se prilikom prirema za krunisanje i diplomatske inicijative kod pape Honorija III u manastiru Žiči, pozivao upravo na krunu Mihaila Vojisavljevića, kao prvog srpskog vladara sa tom titulom. Inače u Srednjem veku su jedino rimske pape mogle dodeljivati kraljevsku krunu, dok su Srbi u srednjem veku bili jedini pravoslavni narod čiji su vladari (od Stefana Nemanjića, Mihailo Višević je svoju titulu ograničio na ograničenu teritoriju u primorju – prim. aut.) nosili tu vladarsku titulu. Kasniji vladari su krunisani od strane srpskih arhiepiskopa ili patrijarha, što je praksa koja se zadržala i u XIX i XX veku.
Dušanova kruna, carska kruna, bila je nedosanjan i nerealan san svih srpskih vladara, još od Karađorđa. Budući da su srpski srednjevekovni vladari nosili titulu kralja, tačnije srpski vladari su bili jedini pravoslavni vladari koji su imali titule kraljeva (Bugari su imali titule k(h)ana, kneževa, careva; Rusi velikih kneževa, careva, imperatora; Romeji (Heleni, Grci) vasilevsa-imperatora itd.), novovekovni vladari su živeli u uverenju da imaju legitimna prava na njeno vaskrsenje. Naravno i sama kruna (venac, mitra, kamelukion i kako se sve nije zvala u našim srednjevekovnim – prim. aut.) poveljama kao najvažniji i ključni simbol vladarske vlasti (insignije – vladarski znaci) ima osim materijalne, vrlo važnu ideološku i simboličku funkciju, čiji vrhunac svakako zauzima u vreme samog čina krunisanja, venčanja, koji, kao što smo rekli ima i verski i državno-politički karakter. Naši srednjevekovni vladari nisu bezrazložno svi od reda nosili vladarsko ime Stefan (grk. Stefanos – krunisani; venac – „prvovenčani“, prvokrunisani). Ono je bilo dodavano uz svetovno ime samo krunisanom vladaru, dakle bilo je privilegija i više je označavalo titulu. Tako i danas imena Aleksandar i Petar kod Karađorđevića ili Nikola i Mihailo kod Petrović-Njegoša, tj. u srpskim kraljevskim dinastijama (srbijanskoj i crnogorskoj) imaju funkciju pokazivanja legaliteta i legitimiteta naslednika ili pretendenta na tron i kao takva su uvek rezervisana za muškog prvorođenog naslednika.
Kruna svojim (polu)sfernim oblikom simboliše ideal savršenstva poretka i vrhovne vlasti (kod carstva nad vaseljenom-svetom, kod kraljeva nad svojim narodom/građanima, državom), jer carska (kraljevska) kapa/mitra/venac je u isto vreme i lična vladareva, ali i opšta državna/narodna, simbol transpersonalnog i državnotvornog, Bogom darivanog i svetog. Na kraju krajeva i neke od najstarijih republika, kao što je San Marino (nikada nije bila monarhija) u svom grbu imaju krunu, kao simbol nezavisnosti, suverenosti i dugovečnosti! Kao što nas u pravoslavnim hramovima, na vrhu centralne kupole u centralnom brodu crkve uvek nadgleda „Hristos pantokrator (Hristos svedržitelj)“, tako i vladar (avtokrator,samodržac, samostalni i nezavisni vladar, suveren u svojim odlukama, ali u moderna vremena ograničen Ustavom, Skupštinom i zakonima) sa svojom vladarskom krunom, dijademom predstavlja suverena i simbol zemaljske, svetovne vlasti koji nadgleda sprovođenje Ustava i ostalih zakona, regularost i demokratičnost parlamentarne i političke vlasti i princima podele vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu, ne mešajući se pritom u rad ni jedne od pomenutih. Kruna se s toga ponosno nalazi i na zastavi i grbu naše Srbije, kao simbol nezavisnosti, suverenosti i slobode. Jer i ako trenutno i privremeno republika, i oni koji zagovaraju republikansko uređenje nisu mogli naći za tradicionalne srpske i simbole Srbije ništa drugo do one iz vremena dok smo bili Kraljevina, dakle Krunu, dvoglavog orla Nemanjića sa Krinovima i srpskim krstom (krst sa ocilima) i himnu „Bože pravde“. Koliko se god trudili neki da uguše naš identitet kao nacije, sve biva uzalud, jer identitet naš je nerazdvojan od Crkve, Krune i Časnog krsta! Istog onog koji stoji na vrhu krune kralja Petra, izlivenu od Karađorđevog topa i koja je deo identiteta našeg Udruženja i same ideje obnove monarhije u Srbiji!
„Kralj Srba“ ili „Kralj Srbije“ ? Ovo pitanje, kao i sam odgovor na isto ima osim ideološko-pretenzione i političko-diplomatsku komponentu, koji se razlikovao u Srednjem i Novom veku. U srednjem veku srpski vladari su sebe smatrali za samodršce (termin iz romejske/vizantijske vladarske terminologije, od grčkog avtokrator – nezavisni, samostalni vladar, koji se nijednom svetovnom vladaru ne pokorava, do samom Bogu u čije ime i vlada svojim narodom i državom) srpskih zemalja, dok kasnije, pre svega od proglašenja Carstva, koriste se termini „Srba (Grka i Arbanasa)“. Tako 1217. godine veliki župan Stefan Nemanjić (1196-1228) prilikom krunisanja u manastiru Žiči (krunisan od legata pape Honorija III) ima intitulaciju: “kralj sve srpske zemlje i Dioklitije i Dalmacije i Travunije i Humske zemlje”, a negde i “Stefan po milosti božijoj venčani kralj i samodržac sve srpske zemlje i primorske”. Njegov brat Stefan Vladislav u svojoj tituli koristi naziv: „Stefan Vladislav pomoću Božijom kralj srpski“. Proglašenjem Carstva, intitulacija se kvalitativno i suštinski menja, po ugledu na carske romejske/vizantijske, pa tako 16. aprila 1346, prilikom krunisanja kralja Stefana Uroša IV Dušana Nemanjića u Skoplju on nosi titulu “cara Srba i Grka / Srbije i Romanije”, a mladi kralj Uroš V za “kralja svim Srbima”. Dakle od vladara zemalja, prednost se u intitulaciji daje nazivu naroda/narodima kojima se vlada, navodeći na prvom mestu onaj koji je najznačajniji, najbrojniji i iz kog potiče sam vladar, odnosno dinastija i na čijoj teritoriji je prestonica države, tj. politički i državotvorni narod, u našem slučaju srpski, Srbi. Mnogo vekova kasnije Srbi će se naći u takvoj složenoj državi i sa svojim vladarima od početka XX veka, kada bude formirano Kraljevstvo/Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Ovaj projekat višenacionalne države se pokazao neuspešnim i negativnim po srpske nacionalne i državotvorne interese, uostalom, koa i „srpsko“ carstvo, koje je kao negativna pojava u razvoju srpske državnosti ostavilo duboke posledice, od kojih se srpska srednjevekovna država nije izborila do početka XV veka i stvaranja Srpske despotovine. No vratimo se srednjem veku. Tako i kasniji vladari imaju titule:
gospodin Vukašin Mrnjavčević (1365-1371): “blagoverni kralj Srbima i Grcima” (1365); “kralj srpskoj zemlji i svim Grcima i Pomorju i Stranama Zapadnim i svemu Disu”,
sin mu Marko (1365-1395) “mladi kralj Srba” – legitimne titule od cara Uroša V (1355-1371),
Kralj Tvrtko I Kotromanić (1353-1391): “Stefan, kralj Srbljem i Bosne i Pomorju i Zapadnim Stranama (1378)”; “Stefan Tvrtko u Hristu Bogu kralj Srbljem i Bosne i Primorju”, “O Isuse Hriste blagoverni i Bogom postavljeni Stefan kralj Srbljem i Bosne i Pomorju i Zapadnim stranama”, “kralj Raške, Bosne, Dalmacije, Hrvatske i Primorja” (1390),
knez Lazar Hrebeljanović (1373-1389): “blagotvorni knez Lazar, samodržac sve srpske zemlje”(1379), “Ja u Hristu Bogu blagoverni i samodržavni gospodin Srbljem i Podunavlju Stefan knez Lazar” (1380), i “Pomorju” (1387),
sin mu Stefan Lazarević (1389-1427) “Veliki knez Stefan, samodržac i vladar Srba”(1393); 1402: “Despot Stefan, gospodar Svih Srba i Podunavlja,
Đurađ Branković (1427-1456): “U Hristu Bogu blagoverni despot Đurađ, gospodin Srbljem, i Pomoriju zetskom”; “gospodin Srbljem, Pomoriju i Podunavlju”.
Iz prethodnih primera vidi se jasno da su naši srednjevekovni vladari, uz ostale odrednice, prvo i uvek navodili „srpske zemlje“ i „Srbe/Srblje“ kao osnovne i najvažnije odrednice u svojim intitulacijama, jasno implicirajući koji narod i teritorija su temelj državnosti i samim tim koje su im vladarske pretenzije i obaveze nužno iz njih proisticale. Međutim obnovom institucije i zvanja „Kralj“ i „Kraljevina“, od 22. februara po Julijanskom, odnosno 6. marta po Gregorijanskom kalendaru 1882. godine, knez, budući kralj, Milan Obrenović je prilikom diplomatkih priprema za svoje kraljevsko proglašenje, naišao na oštro protivljenje pre svega Austro-Ugarske, pa u manjoj meri i Osmanskog carstva (Turske), koja nije želela da se moderni srpski kralj ovenča titulom „kralj Srba“, plašeći se da time Srbija ne iskaže pretenzije i prema teritorijama severnog suseda, koje su većinski naseljene srpskim stanovništvom ili predstavljale istorijske srpske teritorije (pre svega se misli na Bosnu i Hercegovinu i Srpsko vojvodstvo/vojvod(ov)inu, Vojvodstvo Srbiju). Imajući u vidu da je Austro Ugarska bila garant nezavisnosti Kneževine Srbije na Berlinskom kongresu 1878. godine i sa kojom je ova bila vezana „Tajnim sporazumom“ iz prethodne 1881. godine, knez Milan nije imao drugu mogućnost osim da proglasi Kneževinu Srbiju „Kraljevinom“, a sebe za „kralja Srbije“, umesto priželjkivanog „Kralj Srba“. Prvi srpski novovekovni kralj će ovim činom ipak zaokružiti i učvrstiti nezavisnost Srbije, te će stim u vezi kralj Milan zaslužiti da od naroda bude prozvan „prvim kraljem posle Kosova“. Uzdizanjem na viši rang, Srbija je 2. jula 1882. godine dobila i novi grb, onaj koji i danas kao Republika koristimo i sa ponosom ističemo. Taj novi grb će spojiti nemanjićku srednjevekovnu i srbijansku novovekovnu tradiciju, belog dvoglavog orla sa grbom kneževine, čime će se još više naglasiti državna ideja i kontinuitet kojima su novovekovni vladari Srbije želeli da se legitimišu. Kralj Milan je bio primoran da svoje titularne pretenzije ograniči isključivo na teritorijalno-politički opseg koji je Srbija u tom ili bi u nekim drugim vremenima imala, odrekavši se nacionalnog, tj.pretenzija da kao kralj bude u isto vreme i onaj koji će težiti okupljanju svih Srba pod srpsku krunu, pa i njihov ako ne stvarni, ono titularni vladar, ma gde oni živeli. U praksi je svakako bilo drugačije, što će najbolje pokazati oba Balkanska i Veliki rat. Ova istorijska nepravda, ali u sasvim izmenjenim istorijsko-političkim odnostima i okolnostima biće ispravljeni kada bude proglašeno „Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca“ (od Vidovdanskog ustava 1921. godine zvaničan naziv postaje Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a od „Oktroisanog ustava“ 1929. – Kraljevina Jugoslavija), a kralj Petar I, dotadašnji kralj Srbije i svi njegovi naslednici će nositi titulu „Kralja Srba, Hrvata i Slovenaca“. O tragičnim i pogubnim posledicama stvaranja Jugoslavije od 1918. godine po srpski narod, nećemo se detaljnije baviti, jer to nije predmet ovog teksta, ali nije na odmet podsetiti se i negativnih poteza iz naše monarhističke prošlosti. Historia magistra vita est.
Iz današnje perspektive, ukoliko bi Srbija ponovo postala Kraljevina, njen vladar bi dakle, po principu legitimiteta i legaliteta, morao nositi titulu „kralja Srbije“. To je naročito postalo „primarno“, od proglašenja druge onovremene srpske države Kraljevinom, Crne Gore, od strane kneza/knjaza Nikole I Petrović-Njegoša, što je ipak imalo negativnih istorijsko-nacionalnih posledica koje se i danas osećaju, pre svega po pitanju identiteta onih Crnogoraca, koji su se u međuvremenu odrekli svoje srpske nacionalne svesti, pretvorivši jednu regionalno-političku (građansko-državnu) orednicu za nacionalnu (slikovit je primer između Nemačke i Austrije, gde Austrijanci poštuju svoju posebnost i nezavisnost, ali se nikada nisu i neće odreći svojeg nemačkog porekla! – prim.aut.). Da zaključimo, ako bi se budući kralj Srbije, prozvao „srpskim“ ili „kraljem Srba“ (koliko god i autor u sebi „navijao“ da se takva titula usvoji) to bi bilo protivno legitimitetu kraljeva Srbije od 1882. do 1918. godine, a time bi smo se i formalno odrekli Crne Gore kao srpske države, jer su Crnogorci, po autorovom skromnom mišljenju, u stvari ništa drugo do Srbi iz Crne Gore i pogazili svu viševekovnu našu istoriju. O posledicama odricanja (samo)svesnih Srba iz Crne Gore, ne treba trošiti reči, sadašnjost nam je dovoljna.
Srbi su „izgubili carstvo“ na Kosovu, pa se novovekovna srpska država temeljila na „osveti“ Kosova (Oslobođenju Stare/Južne Srbije – prim. aut.) i na njemu baštinila svoje oslobođenje, i sa izvora tog zaveštanja i u buduće „hranila“. Srbi su istorijsku tradiciju vezivali isključivo za svetorodnu lozu Nemanjića i predanje o Kosovu (Kosovskom boju). Nemanjićka tradicija oličena je u dva vladara, svetom kralju Stefanu Prvovenčanom i caru Dušanu, a kosovska u knezu Lazaru i carstvu nebeskom. Dušanovo carstvo više je okupiralo maštu Srba tek posle izbijanja Prvog srpskog ustanka tj. početka srpske revolucije pod vođstvom Đorđa Petrovića-Karađorđa. Zbog toga ne treba da čudi da je prvi novovekovni kralj Srbije, Milan I Obrenović u narodu bio poznat kao „prvi kralj posle Kosova“, da je njegov sin, Aleksandar I ustanovio orden „Svetog cara Lazara“, koji su imali pravo da nose samo suveren, vladar i njegov punoletni naslednik, a čiju tradiciju su nastavili i vladari iz dinastije Karađorđević, sve do današnjih dana i našeg pokrovitelja, Aleksandra II Karađorđevića. I za kraj bih naglasio, da je kralj Petar I Karađorđević, u narodu poznatiji kao „čika Pera“, imao i nezvaničnu titulu „Oslobodilac“, jer je oslobodio Kosovo i ostalu Staru Srbiju posle „petvekovnog robovanja“. Na aversu spomenice iz ratova 1912. godine stajao je natpis : „Za osvećeno Kosovo“
Vratimo se pitanju sa početka teksta. Zašto monarhija i šta ona u stvari predstavlja? Da li je ona samo pitanje političko ili i još nešto značajnije, pitanje identiteta i garant iz prošloti koji je temelj za budućnost? Da li smo idolopoklonici jedne ličnosti, koju valja idealizovati, kao i sve njegove postupke? Da li trebamo zastupati ideju neprolaznosti jednog vladarskog roda ili prihvatiti činjenicu da se vladari, i dinastije menjaju, a da jedino narod i država spadaju u trajne kategorije, čiji je kruna najvidljiviji simbol, od grba na zastavi i pasošima do kraljevskog grba? Naše monarhističko, a u isto vreme duboko nacionalno, ne odbacujući i moderno građansko uverenje, treba predstavljati ideju i vrednosnu okosnicu oko koje treba okupiti najšire krugove našeg društva, okupiti ih oko krune, kao simbola nezavisosti i jedinstva. Mi, kao grupa istomišljenika okupljenih oko srpske krune, trebamo težiti, u duhu modernog parlamentarizma i ustavne demokratije, obnovi monarhije, sa jasnim naglašavanjem da Kralj ne vlada, već u simboličnom smislu predstavlja jedinstvo, kontinuitet, nezavisnost i slobodu svojeg naroda (građana), države, iz kojih proističe njegova vlast, ograničena modernim zakonodavstvom, jasno određujući kraljeve prerogative, ingerencije i ograničenja. Monarh kao personifikacija viševekovne institucije monarhije, tj. države, je simbol transpersnalne vlasti koja se prenosi po utvrđenim pravilima, on je garant političke stabilnosti, državnog kontinuiteta, sloboda, trajanja, nezavisnosti, a nesumnjivo iz svega navedenog i bolje budućnosti naše otadžbine! On kao suveren u isto vreme je i reprezent države i njen simbol, kao što su grb, zastava i himna (a svi srpski simboli i simboli Srbije sadrže „krunu“, nimalo slučajno!), dakle predstavlja instituciju sam po sebi.
Ovaj tekst posvećujem svim svojim hrabrim precima i sunarodnicima, koji sa srpskim kraljevima na čelu pre jednog veka svojim besmrtnim delima ispisaše zlatnim slovima svoja imena za na vek!
Uz poklič: Za Hrista, Kralja, Srpstvo i Otadžbinu!
Živeo kralj! Živela Kraljevina Srbija!
Ponosni sin Gvozdene Toplice.
Autor teksta – Miloš Stojković, master istoričar, Koordinator za Toplički okrug Izvršnog odbora Udruženja Kraljevina Srbija
Tekstovi u rubrici Lični stav predstavljaju izraz autora i nisu zvanični stavovi Udruženja Kraljevina Srbija.
